anteryatra - osho

'ਅੰਤਰਯਾਤਰਾ' (Antaryatra) ਓਸ਼ੋ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਓਸ਼ੋ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਪ੍ਰਵਚਨਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਝਾਤੀ ਮਾਰਨ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਖੋਜ (Self-discovery) ਵੱਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸੰਖੇਪ ਸਾਰ (Summary) ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

1. ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ਾ: ਅੰਦਰ ਦੀ ਯਾਤਰਾ

ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਸ਼ਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਾਹਰ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਲੱਭਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲੀ ਖਜ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਉਸਦੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਹੈ। 'ਅੰਤਰਯਾਤਰਾ' ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵੱਲ ਮੁੜਨਾ। ਓਸ਼ੋ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਸਲੀ ਮਕਸਦ ਸਿਰਫ ਬਾਹਰੀ ਸਫਲਤਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ 'ਆਪੇ' ਨੂੰ ਪਛਾਣਨਾ ਹੈ।

2. ਸਰੀਰ, ਮਨ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ

ਓਸ਼ੋ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਕਾਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ। ਸਰੀਰ ਇੱਕ ਮੰਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਸਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਤਲਾਂ (levels) ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ:

• ਸਰੀਰ (Body): ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦਿਖਦਾ ਹੈ।

• ਮਨ (Mind): ਜਿੱਥੇ ਵਿਚਾਰ ਚਲਦੇ ਹਨ।

• ਆਤਮਾ (Soul): ਜੋ ਸਾਡਾ ਅਸਲੀ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।

3. ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕੇਂਦਰ (Three Centers)

ਓਸ਼ੋ ਨੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖੀ ਊਰਜਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰ ਹਨ:

1. ਮਸਤਕ (Head - ਵਿਚਾਰ ਕੇਂਦਰ): ਅੱਜ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਸਿਰਫ ਦਿਮਾਗ ਨਾਲ ਜਿਉਂ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਹੈ।

2. ਹਿਰਦਾ (Heart - ਭਾਵਨਾ ਕੇਂਦਰ): ਇੱਥੇ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੈ। ਓਸ਼ੋ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦਿਮਾਗ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉੱਤਰ ਕੇ ਦਿਲ ਤੱਕ ਆਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

3. ਨਾਭੀ (Navel - ਜੀਵਨ ਕੇਂਦਰ): ਓਸ਼ੋ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਬੱਚਾ ਮਾਂ ਨਾਲ ਨਾਭੀ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜੀਵਨ ਊਰਜਾ ਦਾ ਸੋਮਾ ਹੈ। ਅੰਤਰਯਾਤਰਾ ਦਾ ਮਕਸਦ ਦਿਮਾਗ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਵਾਪਸ 'ਨਾਭੀ' (ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ) ਨਾਲ ਜੁੜਨਾ ਹੈ।

4. ਸਾਧਨਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਨਿਯਮ (Three Steps of Sadhana)

ਅੰਦਰਲੀ ਯਾਤਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਓਸ਼ੋ ਨੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਚੀਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ:

• ਸਮਿਅਕ ਆਹਾਰ (Right Diet): ਸਾਡਾ ਭੋਜਨ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਸਾਤਵਿਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਦਾ ਅੰਨ, ਉਵੇਂ ਦਾ ਮਨ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਸਾਲੇਦਾਰ ਜਾਂ ਤਾਮਸਿਕ ਭੋਜਨ ਮਨ ਨੂੰ ਬੇਚੈਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

• ਸਮਿਅਕ ਨੀਂਦ (Right Sleep): ਚੰਗੀ ਅਤੇ ਗਹਿਰੀ ਨੀਂਦ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਰਾਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਧਿਆਨ (Meditation) ਵਿੱਚ ਉਤਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ।

• ਸਮਿਅਕ ਸ਼੍ਰਮ/ਜਾਗਰੂਕਤਾ (Right Effort/Awareness): ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਹਰ ਕੰਮ ਪੂਰੀ ਹੋਸ਼ ਨਾਲ ਕਰਨਾ। ਆਲਸ ਛੱਡ ਕੇ ਸਰੀਰਕ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨਾ।