birha tu sultaan

ਬਿਰਹਾ ਤੂੰ ਸੁਲਤਾਨ - ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ (ਸਾਰਾਂਸ਼)

"ਬਿਰਹਾ ਤੂੰ ਸੁਲਤਾਨ" ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸ਼ਾਇਰ, ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ (1936-1973) ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਇੱਕ ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਨੂੰ 'ਬਿਰਹਾ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿਛੋੜੇ, ਦਰਦ, ਉਦਾਸੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੀਆਂ ਕੋਮਲ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਬੇਮਿਸਾਲ ਚਿਤਰਣ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦੁੱਖਾਂ, ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਨਾਸ਼ਵਾਨਤਾ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਪੀੜਾ ਨੂੰ ਬੜੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ "ਬਿਰਹਾ ਤੂੰ ਸੁਲਤਾਨ" ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਰਲੇਖ ਬਿਰਹਾ (ਵਿਛੋੜੇ/ਪੀੜਾ) ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਇੱਕ ਸਰਵਉੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਵੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਿਵ ਲਈ ਬਿਰਹਾ ਸਿਰਫ਼ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਸੀ ਜੋ ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਬਿਰਹਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰਦਾਨ ਵਜੋਂ ਦੇਖਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।

ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ:

• ਬਿਰਹਾ ਅਤੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਦਰਦ: ਕਿਤਾਬ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਵਿਛੋੜੇ, ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਦੂਰ ਹੋਣ ਦੇ ਗਮ, ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪੀੜਾ ਦਾ ਬੜਾ ਹੀ ਡੂੰਘਾ ਅਤੇ ਭਾਵੁਕ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਧੁਰਾ ਹੈ।

• ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਅਧੂਰੀਅਤਾ ਅਤੇ ਤ੍ਰਾਸਦੀ: ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਅਕਸਰ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਅਧੂਰੀਅਤਾ, ਇਸਦੇ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਪਿਆਰ ਅਕਸਰ ਅਪ੍ਰਾਪਤ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਿਰਹਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਥਾਈ ਸਾਥੀ ਬਣ ਗਿਆ।

• ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਇਕਸੁਰਤਾ: ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਨਜ਼ਾਰੇ ਅਤੇ ਮੌਸਮ, ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਬਣ ਕੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਦਰਤੀ ਤੱਤ (ਜਿਵੇਂ ਰੁੱਖ, ਪੰਛੀ, ਚੰਨ, ਤਾਰੇ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਿਰਹਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਗਹਿਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

• ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੀਆਂ ਗਹਿਰਾਈਆਂ: ਕਿਤਾਬ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪਰਤਾਂ, ਡਰਾਂ, ਆਸਾਂ, ਨਿਰਾਸ਼ਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਇਕੱਲਤਾ ਨੂੰ ਬੜੀ ਬਾਰੀਕੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ।

• ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਚਿੰਤਨ: ਬਿਰਹਾ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਸ਼ਿਵ ਜੀਵਨ, ਮੌਤ, ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਹੋਂਦ ਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪਹਿਲੂਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਚਿੰਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਦੁੱਖ ਹੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਹੈ।

ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੀ ਲਿਖਣ ਸ਼ੈਲੀ ਗੀਤਾਤਮਕ, ਭਾਵੁਕ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰਕ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਠੇਠ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਜਾਦੂ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਧਾ ਪਾਠਕ ਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੋਂਹਦਾ ਹੈ। "ਬਿਰਹਾ ਤੂੰ ਸੁਲਤਾਨ" ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਮੂਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਅਤੇ ਬਿਰਹਾ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।