CHITA LAHU - nanak singh

total pages 200

 ਮੁੱਖ ਬੰਧ

ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਕਵਿਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਈ, ਫਿਰ ਵਾਰਤਕ। ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਮ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਸਾਖੀਆਂ, ਫਿਰ ਸਾਖੀ ਸਮਾਨ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਅੰਤ ਨਿਰੋਲ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਨਾਵਲ। ਨਾਵਲ ਉਸ ਵੇਲੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਪੇ ਦੀ ਸੋਝੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਚਲਾਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੂਰਾ-ਪੂਰਾ ਕੰਮ ਲੈਣ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਲੋੜ ਭਾਸਦੀ ਹੈ।

ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਧਾਰਮਕ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਅਦੁੱਤੀ ਤੇ ਨਿਸ਼ਕਲੰਕ ਜੀਵਨ, ਸਾਧਾਰਨ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਨਮੂਨੇ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਬੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਤੇ ਸਾਰੇ ਪਾਪਾਂ ਤੋਂ ਬਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਗੁਣ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਕ ਅਗਵਾਈ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ, ਸਾਹਿਤ ਜਾਣ ਕੇ ਨਹੀਂ ਵਰਤਦੇ। ਇਹ ਹਾਲਤ ਨਾਵਲ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ 'ਸਾਖੀ-ਅਵਸਥਾ' ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । ਪੱਛਮੀ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇਹੋ ਹਾਲਤ ਸੀ।

. ਇਸ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਲਿਖਾਰੀ ਵਧੇਰੇ ਖੋਜ ਕਰਕੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਸਾਖੀਆਂ ਵਾਲੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਲਿਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਉਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਸੀ, ਅਰਥਾਤ ਨਮੂਨੇ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕਰਨਾ। 'ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਚਮਤਕਾਰ' 'ਕਲਗੀਧਰ ਚਮਤਕਾਰ' ਆਦਿ ਪੁਸਤਕਾਂ ਇਸੇ ਅਵਸਥਾ ਦੀਆਂ ਹਨ।

ਫਿਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੂਪ ਵਾਲੀਆਂ ਪਰ ਵਿਚੋਂ ਮਨੋਕਲਪਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਹੈ ਨਾਵਲ ਦਾ ਅਸਲ ਮੁੱਢ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਸਾਲਾ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਮਨੋਕਲਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕੇਵਲ ਸਬੰਧ ਕਿਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਮੇਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸਰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਵਧੇਰਾ ਪਵੇ । ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਮਨੋਰਥ ਇਹੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਮੂਨੇ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ । ਇਹ ਹਾਲਤ ਵੀ ਪੂਰਨ ਨਾਵਲ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਦਰਸ਼ਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀਆਂ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਕ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਹੀ ਜ਼ਿਕਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਮਾਜ ਦੀ ਹੂ-ਬਹੂ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ, ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਮ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਬਨਾਵਟ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਿਸੇ ਆਚਰਣ-ਉਸਾਰੀ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

'ਸੁੰਦਰੀ’, ‘ਬਿਜੈ ਸਿੰਘ' ਆਦਿ ਪੁਸਤਕਾਂ ਇਸ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਹਨ। ਇਹ ਸਿੱਖ- ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਰੰਗਣ ਵਿੱਚ ਰੰਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ-ਧਰਮ ਤੇ ਸਿੱਖ-ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹਨ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਮਰਦ ਜਾਂ ਤੀਵੀਂ ਦੇ ਆਚਰਨ ਨੂੰ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਉਸਰਦਾ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਹੋਇਆ, ਬਲਕਿ, ਸੁੰਦਰੀ, ਬਿਜੈ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਦੇ ਆਚਰਣ ਬਣੇ ਬਣਾਏ ਆਦਰਸ਼ਕ ਸਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਢਲੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਵਿਗੜਨ, ਸੰਵਰਨ ਨਾਲ ਕੋਈ ਉਤਾਰ-ਚੜ੍ਹਾਅ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ