Categories
Explore
Sort by
Explore
Product details
ਹੀਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ (Heer Waris Shah) ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅਮਰ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਮਹਾਨ ਸੂਫ਼ੀ ਕਵੀ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ (Waris Shah) ਦੁਆਰਾ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ (ਲਗਭਗ 1766 ਵਿੱਚ) ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿੱਸਾ (ਇੱਕ ਲੰਬੀ ਕਾਵਿ-ਕਥਾ) ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਹੀਰ-ਰਾਂਝੇ ਦੀ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਈ ਕਵੀਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਦਮੋਦਰ ਦਾਸ, ਅਹਿਮਦ ਗੁੱਜਰ) ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਡੂੰਘਾਈ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਟਿੱਪਣੀ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਕਲਾਸਿਕ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ "ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦੋ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ, ਹੀਰ ਅਤੇ ਰਾਂਝੇ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤਕ ਇਸ਼ਕ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ।
ਰਾਂਝਾ: ਰਾਂਝਾ, ਜਿਸਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਧੀਦੋ ਹੈ, ਤਖ਼ਤ ਹਜ਼ਾਰਾ ਪਿੰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਬੰਸਰੀ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲਾ ਗੱਭਰੂ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ਲਾਡਲਾ ਪੁੱਤਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਭਾਬੀਆਂ ਉਸ ਨਾਲ ਬੁਰਾ ਸਲੂਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਇੱਕ ਬੰਜਰ ਟੁਕੜੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ, ਰਾਂਝਾ ਘਰ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੀਰ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਹੀਰ: ਹੀਰ, ਝੰਗ ਦੇ ਸਿਆਲ ਕਬੀਲੇ ਦੇ ਚੂਚਕ ਖਾਂ ਦੀ ਬੇਹੱਦ ਖੂਬਸੂਰਤ ਧੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਆਰੰਭ: ਰਾਂਝਾ ਘੁੰਮਦਾ-ਘੁੰਮਦਾ ਝੰਗ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੀਰ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹੀਰ ਉਸਦੇ ਬੰਸਰੀ ਵਜਾਉਣ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਮੱਝਾਂ ਚਰਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਦੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਚੋਰੀ-ਛਿਪੇ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਵੱਖਰਾ ਹੋਣਾ: ਹੀਰ ਦਾ ਚਾਚਾ ਕੈਦੋ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਚਾਲਬਾਜ਼ ਅਤੇ ਈਰਖਾਲੂ ਵਿਅਕਤੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਭੇਤ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹੀਰ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ, ਸਮਾਜਿਕ ਦਬਾਅ ਅਤੇ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਫਤਵੇ ਅੱਗੇ ਝੁਕ ਕੇ ਹੀਰ ਦਾ ਵਿਆਹ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਸੈਦਾ ਖੇੜਾ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਰਾਂਝੇ ਦਾ ਜੋਗੀ ਬਣਨਾ: ਹੀਰ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ ਰਾਂਝਾ ਜੋਗੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਨ ਛਿਦਵਾ ਕੇ ਅਤੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਸੁਆਹ ਮਲ ਕੇ ਤੀਲਾ ਜੋਗੀਆਂ (ਜੋਗੀਆਂ ਦਾ ਟਿੱਲਾ) 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਗੋਰਖਨਾਥ ਤੋਂ ਦੀਖਿਆ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ "ਅਲਖ ਨਿਰੰਜਨ" ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਹੀਰ ਨੂੰ ਲੱਭਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੈ।
ਦੁਬਾਰਾ ਮਿਲਣ ਅਤੇ ਦੁਖਾਂਤ: ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਂਝਾ, ਹੀਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੀਰ ਦੀ ਭਾਬੀ ਸੇਹਤੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਭੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਖੇੜੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੜ੍ਹ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਮਾਮਲਾ ਰਾਜੇ ਅਦਲੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕਾਜ਼ੀ ਖੇੜਿਆਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਫਿਰ ਕੁਝ ਅਲੌਕਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲੱਗਣਾ) ਕਾਰਨ ਰਾਜਾ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਬਦਲ ਕੇ ਹੀਰ ਨੂੰ ਰਾਂਝੇ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਹੀਰ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵੀ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਪਰ, ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਦਿਨ, ਹੀਰ ਦਾ ਈਰਖਾਲੂ ਚਾਚਾ ਕੈਦੋ ਹੀਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰ ਮਿਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਵਿਆਹ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ। ਹੀਰ ਜ਼ਹਿਰ ਖਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਰਾਂਝਾ ਭੱਜ ਕੇ ਹੀਰ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਲੱਡੂ ਨੂੰ ਖਾ ਕੇ ਹੀਰ ਦੇ ਪਾਸ ਹੀ ਦਮ ਤੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਝੰਗ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਕੱਠੇ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਲੌਕਿਕ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਤਿਆਗ: ਇਹ ਕਿੱਸਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਮ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜੋ ਸਮਾਜਿਕ ਰੋਕਾਂ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਦਬਾਅ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਖੰਡ: ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹੀਰ ਰਾਹੀਂ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਖੰਡਾਂ, ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਮੁੱਲਾਂ-ਕਾਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਠੋਰਤਾ, ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ 'ਤੇ ਤਿੱਖੀ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ ਦੀ ਨਿੰਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸ਼ੀਸ਼ਾ: ਇਹ ਕਿਤਾਬ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ, ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ, ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਪਹਿਰਾਵੇ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਢਾਂਚੇ ਦਾ ਬੜੀ ਬਾਰੀਕੀ ਨਾਲ ਵਰਣਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ, ਮੁਹਾਵਰਿਆਂ ਅਤੇ ਅਖਾਣਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੈ।
ਕਿਸਮਤ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਇੱਛਾ ਦਾ ਟਕਰਾਅ: ਕਹਾਣੀ ਕਿਸਮਤ ਦੇ ਲਿਖੇ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਪਛਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ: ਹੀਰ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਹੈ। ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਪਛਾਣ, ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਹੀਰ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਵਿਤਾ "ਅੱਜ ਆਖਾਂ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ"।
ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਦੀ ਹੀਰ ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਈ ਅਤੇ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਪਿਆਰ, ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਇੱਕ ਸਦੀਵੀ ਕਹਾਣੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
Similar products
