ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਦਾ ਨਾਵਲ 'ਜਿਨ ਸਿਰਿ ਸੋਹਨਿ ਪੱਟੀਆਂ' ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸਿੱਧਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਪੰਗਤੀ 'ਜਿਨ ਸਿਰਿ ਸੋਹਨਿ ਪੱਟੀਆਂ' ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਪੱਟੀਆਂ ਸਜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਪੰਗਤੀ ਅੱਗੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਸਿਰਿ ਉਪਰਿ ਖਾਰੁ ਸੁਆਹਾ' (ਸਿਰ 'ਤੇ ਸੁਆਹ ਪੈਂਦੀ ਹੈ) ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਨਾਵਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਸੱਤਾ, ਰੁਤਬੇ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗੇੜ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਕੁਝ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਨਾਵਲ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਸਾਰ:
- ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦਾ ਪਤਨ: ਨਾਵਲ ਦੇ ਪਾਤਰ ਉਹ ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ ਕਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ, ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਲੋਕ ਸਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਪਤਨ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨੋ-ਸ਼ੌਕਤ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੁਖਦਾਈ ਹਾਲਤ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਹੈ।
- ਬਦਲਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਦਾ ਚਿਤਰਣ: ਅਣਖੀ ਨੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਏ ਬਦਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਾਗੀਰਦਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ, ਨਵੀਆਂ ਆਰਥਿਕਤਾਵਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਬਦਲਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।
- ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦਾ ਟਕਰਾਅ: ਨਾਵਲ ਪੁਰਾਣੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਣੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਆਪਣੇ ਰੁਤਬੇ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨਵੇਂ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੈ।
- ਮਨੁੱਖੀ ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ: ਨਾਵਲ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨੋਦਸ਼ਾ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਅਤੀਤ ਤੋਂ ਗ਼ਰੀਬ ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਭਵਿੱਖ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੇ ਹਨ।
