Pakistan Mail ( a novel ) - khsuhwant singh

ਨਾਵਲ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਸਾਰ:

ਮਨੋ ਮਾਜਰਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪਿੰਡ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਦੰਗਿਆਂ ਅਤੇ ਵੰਡ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਪਰ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਚਾਨਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਾਹੂਕਾਰ ਲਾਲਾ ਰਾਮ ਲਾਲ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਤਲ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਬਦਨਾਮ ਡਾਕੂ ਜੱਗਾ ਸਿੰਘ 'ਤੇ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਜੱਗਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੁੜੀ ਨੂਰਾਂ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੈ। ਕਤਲ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮੁੰਡਾ ਇਕਬਾਲ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਜੱਗਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇਕਬਾਲ ਨੂੰ ਇਸ ਕਤਲ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਦੋਵੇਂ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਹਨ।

ਪਿੰਡ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਇੱਕ 'ਭੂਤਾਂ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ' ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਲ-ਕੰਬਾਊ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਡਰ, ਸ਼ੱਕ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਲੋਕ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭੜਕਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰੇਲ ਗੱਡੀ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਕਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੋ ਮਾਜਰਾ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣੇ ਸਨ।

ਜੱਗਾ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੈ, ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਨੂਰਾਂ ਵੀ ਉਸੇ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਦਲੇਰੀ ਭਰਿਆ ਕਦਮ ਚੁੱਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਰੇਲਵੇ ਪੁਲ 'ਤੇ ਬੰਨ੍ਹੀ ਤਾਰ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਲੰਘ ਸਕੇ। ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।