Zamina wale - Ram sarup ankhi

ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ" ਨਾਵਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਮਹੱਤਵ, ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਜਟਿਲਤਾ, ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਦਬਦਬੇ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਸਿਰਫ਼ ਆਰਥਿਕ ਸਾਧਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇੱਜ਼ਤ, ਰੁਤਬੇ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਟਕਰਾਅ, ਈਰਖਾ, ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਰੇੜਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਖੂਬੀ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਨਾਵਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਪਹਿਲੂ:

ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਮਹੱਤਵ: ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਇੱਕ ਵਸੀਲਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ ਦਾ ਧੁਰਾ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਝਗੜੇ, ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਵੰਡ, ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨਾਲ ਰੰਜਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਇੱਜ਼ਤ ਦੇ ਮਸਲੇ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਜ਼ਮੀਨ ਲਈ ਲੋਕ ਹਰ ਹੱਦ ਤੱਕ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਗ ਵੰਡ ਅਤੇ ਟਕਰਾਅ: ਰਾਮ ਸਰੂਪ ਅਣਖੀ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਗ ਵੰਡ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ (ਜੱਟ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ) ਅਤੇ ਭੂਮੀਹੀਣ ਜਾਂ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨਾਂ/ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਸੰਬੰਧਾਂ, ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਸੱਤਾ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ 'ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਾਲੇ' ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੂਜਿਆਂ 'ਤੇ ਦਬਦਬਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪਾਰਿਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਜਟਿਲਤਾ: ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤੇ – ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਕਾਰਨ ਕੜਵਾਹਟ ਆਉਂਦੀ ਹੈ – ਬੜੀ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਪਿਆਰ, ਸਾਂਝ, ਈਰਖਾ ਅਤੇ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਰਗੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਕਿਵੇਂ ਜ਼ਮੀਨੀ ਮਸਲਿਆਂ ਨਾਲ ਉਲਝ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਹ ਨਾਵਲ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅੰਸ਼ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਲਾਲਚ: ਅਣਖੀ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਖੋਜਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਪ੍ਰਤੀ ਲਾਲਚ, ਉਸਨੂੰ ਗੁਆਉਣ ਦਾ ਡਰ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ। ਇਹ ਲਾਲਚ ਕਿਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਪੇਂਡੂ ਸੱਭਿਆਚਾਰ: ਨਾਵਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ, ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ, ਬੋਲਚਾਲ, ਲੋਕ-ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਚਿਤਰਨ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੇਂਡੂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਜੀਵੰਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।